ŞEKER HASTALIĞINDA İLAÇ TEDAVİSİ

İlaç veya haplarla tedavi sadece Tip 2 diyabetli hastalarda uygulanır. Tip 1 şeker hastaları insülin kullanmak zorundadır.  Bununla birlikte pankreası ameliyatla çıkarılmış hastalarda ilaç (hap )  verilemez,  bu hastaların da insülin kullanmaları gerekir.

Tip 2 Diyabetli bir hastanın tedavisine, öncelikle  diyet ve egzersiz  ile başlanır. Ancak  buna rağmen kan şekeri düşmüyorsa veya kan şekeri yüksek ise ilaç tedavisine başlanır.  Ağızdan alınan bu haplar kan şekerinin düşmesini sağlar.

Ağızdan alınan  ilaçlar  vücuttaki etkilerine göre  bazı  gruplara ayrılır.  Bir grup  ilaç, pankreas bezinden  insülin üretimini artırırken  diğer bir grup ilaç  vücut tarafından yeterli derecede kullanılamayan insülinin kullanılmasını sağlar.

Doktorunuz,  şeker  durumuna göre bu değişik gruplardaki ilaçlardan uygun olanını  size reçete eder.   Şeker ilaçları tek ilaç veya iki-üç ilaç kombinasyonu halinde verilebilir.

Şeker hastalığı tedavisinde son yıllardaki görüş ilaç tedavisine erken ve yeterli dozda  başlanması şeklindedir.  Diğer bir görüş  ise  tek ilaç yerine birkaç tür ilacın (etki mekanizmaları farklı) birlikte verilmesidir.

Yukarıda belirtildiği gibi aslında ilaç tedavisine diyet ve egzersize rağmen kan şekeri düşmeyen hastalarda başlanır.  Bununla birlikte diyeti  iyi yapamayan ve yeteri kadar egzersiz yapamayanlarda  ilaç kullanımına hemen başlamakta  fayda vardır.  Diyet ve egzersize rağmen HbA1c % 6.5’den fazla ise veya açlık kan şekeri 108 mg/dl den fazla ise ilaç tedavisi verilir.

İlaçlara Nasıl Başlanır ve Değiştirilir?

Şeker  hastalığı tedavisinde kullanılan  hap şeklindeki ilaçlar genellikle düşük dozda başlanır ve  kan şekerine  göre doz  artırılır. Maksimum doza  kadar bir ilacın dozu  artırabilir.

Hastaların %10-20’sinde ilaç kullandığı halde kan şekeri yüksekliği görülebilir. Bu durum ilacı zamanında almamak, stres veya enfeksiyon oluşması nedeniyle  gelişebildiği  gibi, ilacın artık  etki etmemeye başlaması veya pankreasdaki  insülin salgılayan beta hücrelerinin  azalması  nedeniyle oluşur.

Eğer bir ilaçta etkisizlik görülürse diğer bir ilaca geçilebilir.  Kullanılan ilaçların yan etkilerinin ne olduğu öğrenilmelidir.

Kimler Şeker İlacı (hap  şeklinde) Kullanamaz?
 
Tip 1 diyabeti olan hastalar ile tip 2 diyabeti olduğu halde  karaciğer ve böbrek hastalığı olanlar, pankreas bezi ameliyatla çıkarılanlar ve pankreas iltihabı geçirenler   şeker ilacı olan hapları kullanamaz, bu hastaların insülin kullanmaları gerekir.

İlaçların Tipleri

1)  Kanda mevcut insülin hormonunun  etkisini artıranlar:

Metformin, acarboz,  ve roziglitazon  gibi ilaçlar insülinin etkisini artırırlar. Bu ilaçlar karaciğer, kas ve yağ dokusunu etkileyerek insülin hormonunun daha etkili çalışmasını sağlar. Bu ilaçlar kan şekerinin normal düzeyin altına inmesine (hipoglisemi) neden olmazlar.

2) İnsülin  salgısını artıranlar:

Sülfonilüre grubu ilaçlar ile repaglinid ve nateglinid türü ilaçlar ise pankreastan insülin salgılanmasını artırırlar. Sülfonilüre grubunda bulunan ilaçlar ise şunlardır: Glipizid, Gliburid, Glimeprid

3) Karbonhidratların Barsaktan Emilimini Geciktirenler:

Acarboz ve glinid türü ilaçlardır. Yenen gıdalardaki karbonhidratların bağırsaktan emilimini azaltırlar.

Metformin:

Bu ilaç daha çok kilo fazlalığı olan tip 2 diyabekli hastalarda kullanılır. İnsülin direncini azaltır.  Alındıktan sonra barsak ve karaciğerde  etki eder.  Günde 2 veya 3 kez alınır.  Karaciğerde şeker yapımını azaltır.  Kaslarda insülinin etkisini artırır.  Metformin kullananlarda kiloda hafif derecede azalma olur, ancak kan yağları ve tansiyona etkisi çok azdır.  Karaciğer, böbrek ve kalp yetmezliği olanlar kullanmamalıdır.  Bu ilaç kullanılmaya başlandığında  bazı kişilerde midede rahatsızlık, bulantı, ishal ve gaz gibi şikayetler olabilirse  de bu şikayetler  çoğu  kişide bir hafta sonra kaybolur. Metformin tok karna yemekten hemen sonra alınır.

Çok içki içiyorsanız metformin zararlı olabilir.  Böbrek hastalığınız varsa metformin kullanmayınız.
Metformin ilacı  diğer şeker ilaçları veya insülinle birlikte kullanılabilir.
Ameliyat olacaksanız metformini 1 gün önce kesiniz.

İnsülin Salgısını Artıran İlaçlar

Bu grupta en çok kullanılan ilaçlar sülfonilüre denen ilaçlardır. Piyasada bu ilaçlar kimyasal isimlerine göre glibürid, glipizid, glimeprid olarak sayılabilir. Bu ilaçlar pankreas bezinden  insülin salgılatan ilaçlardır. İnsülin salgısı arttığı için  kan şekerini düşürürler. Bu ilaçlar çlık kan şekerini ve bu arada tokluk kan şekerini de  kısmen azaltırlar.  HbA1c düzeyinde ilaç kullanımı sonrası %1-2 oranında azalma olur.

Bu ilaçların en  önemli yan etkisi kan şekerinde   bazen aşırı düşme  yapmasıdır. Özellikle yaşlılarda bu etki yani kan şekeri düşmesi daha fazla görülür. Kan şekeri düşmesinin önlenmesi için yemeklerin düzenli olarak alınması gerekir. İlaçları bu nedenle en düşük dozda başlayıp yavaş yavaş artırmak gerekir. Bu ilaçları karaciğer ve böbrek hastalığı olan kişiler kullanamaz.

Bu ilaçların bazıları 24 saat etkilidir ve günde 1 defa alınır. Bazısı günde 2 defa alınır. Bu nedenle doktorunuza ilacı günde kaç defa almanız gerektiğini sorunuz.

İlacı günde bir  defa alıyorsanız sabah kahvaltıdan yarım saat önce aç karna almanız gerekir.

İlaç günde 2 defa alınıyorsa sabah ve akşam yemekten önce aç karna alınır

Alfa-Glukozidaz inhibitörleri (Acarboz):

Piyasada kimyasal ismi acarboz olarak satılan ilaçlardır. Bu ilaçlar barsaklarda nişastanın ve karbonhidratların parçalanmasını engeller. Böylece yemekle alınan karbonhidratların emilimi gecikir ve tokluk kan şekeri fazla yükselmez.  Acarboz yemeğin ilk lokması ile birlikte alınır.  Acarboz, sofra şekeri gibi basit şekerlerin emilimini engellemez. Buna karşılık kompleks karbonhidratlar denilen  gıdaların emilimini geciktirir. Hastalarda  başlangıçta gaz, şişkinlik ve bazen ishal yapabilir. Bunu önlemek için düşük dozda başlanması gerekir.  Bağırsak hastalığınız varsa veya bağırsak ameliyatı olmuşsanız almamak gerekir.

Roziglitazon ve Pioglitazon:

Pioglitozonun günde 1 defa, roziglitozon günde 1 veya 2 defa alınır. Bu ilaçlar yemekle birlikte veya aç karna alınabilir.

Yağ dokusunu etkileyerek insülinin daha etkili çalışmasını sağlayan ilaçlardır. Bu sayede insülin direnci  azalır.  Etkileri  genellikle birkaç hafta içinde ortaya çıkar.  Yağların karından cilt altına doğru gitmesini sağlar. Bu ilaçlar karaciğer testleri (SGOT, SGPT gibi) normalin 2.5 katı yüksek olan hastalarda kullanılamaz. Sülfonilüre veya metformin ilaçlarıyla birlikte kullanılabildiği gibi insülin ile birlikte de kullanılır.  Tek sakıncası hafif kilo alımı olmasıdır. Kalp yetmezliği olan hastalarda  dikkatli kullanılmalıdır. 

İlaç Seçimi

Fazla kilolu  olan ve diyet ve egzersize rağmen açlık kan şekeri 130 mg/dl den  yüksek  olan hastalarda  doktorlar daha çok metformin  ilacını tercih edebilir.   Metformin günde 2 kez sabah ve akşam yemeğinden sonra tok karna alınabilir ve kan şekerine göre doktorunuz dozu artırır.  Kan şekeri düzelmesi 2-4 haftayı alır. HbA1c deki düzelme için 3-6 ay geçmesi gerekir.

Alfa glukozidaz inhibitörü Akarboz ilacı yemek arasında çiğnenir. Gaz yapmaması için en düşük dozda başlanır ve her 2-4 haftada bir doz artırılır.

Açlık kan şekeri 200 mg/dl üzerinde ise  metformin ve sülfonilüre  tipi ilaçlar birlikte alınabilir.

Açlık kan şekeri 300 mg/dl’nin üzerinde olan hastalarda insülin tedavisine başlanır ve daha sonra ilaç tedavisine geçilir.

Bazen İlaçlar Neden Etkisiz Olmaya Başlar
 
İlaçla tedaviye ilk başlandığında şeker seviyesi düşmüyorsa ya pankreasda insülin yapımı yoktur yada  ilaç yanlış seçilmiş olabilir. Özellikle tip 2 diyabetli hastaların %10’unda tip 1 diyabette olduğu gibi pankreasda beta hücreleri yoktur. Bu nedenle ilaç etki edemez. Özellikle açlık kan şekeri 300 mg/dl’nin üzerinde ise  insüline başlamak daha uygun olur.  Daha sonra bu hastalarda ilaç kullanımına geçilebilir.

Belirli bir süre sonra ilaçların artık etki etmediği görülür. Bu durumda özellikle 5 yıldan sonra ilacı değiştirmek gerekebilir.  Bu arada ilaç kombinasyonları denenebilir. Metformin, roziglitazon ve sülfonilüre  ve acarboz ilaçları alınabilir. Ancak bu kadar çok ilaç yerine insüline geçmek daha sağlıklıdır.

İlaçların etkisinin azalmasının  veya kan şekerinin eskisi gibi düşmemesinin başlıca nedenleri şunlardır:

Fazla gıda alınmaya başlanması
Kilo alınması
Hareketin azalması
Stres
Enfeksiyon gelişmesi
Şeker hastalığının ilerlemesi ve beta hücre azalması
İnsülin direncinin artması
İlaç dozunun uygun olmaması
İlaç emilim bozukluğu
Şekeri artıran kortizon, büyüme hormonu gibi ilaçların kullanılması

İlaçların etkisiz olması durumunda diyet ayarlanır ve  egzersiz az ise artırılır.  İlaç değiştirilirse de bu ancak % 10 hastada etkili olur. Tedaviye metformin ve acarboz ilave edilir. Eğer ilaç dozu maksimum ise insülin ilave yapılabilir veya ilaçlar tamamen keslip insülin tedavisine geçilir.

Şeker Haplarını (ilaçlarını) Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar:

1. Kullandığınız ilaçların ne zaman ve ne dozda kullanılacağını iyice öğrenin. Bazı ilaçlar aç karna, bazısı yemekle birlikte ve bazıları  tok karna alınır. Bu durumu iyice öğreniniz.
2. İlaçlar yan etki yaparsa  doktorunuza bildiriniz. İlaçlara ufak dozda başlanır ve sonra şeker durumuna göre arttırılabilir.
3. İlaçların kullanım tarihini kontrol edin. Süresi geçmiş ilaçları almayın.
4. İlaçları alırken hangi ilacı aldığınıza iyice kontrol edederek alınız. Karanlıkta rastgele almayınız.
5. İlaçları serin yerde saklayınız. Sıcak hava  ilaçları bozar.
6. Karaciğer ve böbrek hastalığınız varsa ilaç yerine insülin kullanmanız gerekir.
7. Bölmeleri olan bir ilaç kutusu  satın alınız  ve onun gözlerine günlük alacağınız ilaçları koyunuz.
8. İlaçları alkol ile birlikte almayınız.
9. Sulfonilüre tipi ilaçlar yemekten yarım saat önce, acarboz ilk  lokma ile birlikte, metformin ise  tok karna alınır.
10. Her şeker hastasının hastalığı farklı olduğundan kullanılan ilaç dozu ve ilaçları diğer hastalardan  farklı olabilir. Bu nedenle arkadaşlarınız veya komşunuzun görüşüne uyup yanlış ilaçlar almayınız. Mutlaka doktorunuza danışınız.
11. Şeker ilaçları bir kutu bitince kesilecek ilaçlar değildir. İlaç kutusu bitince yeni bir ilaç kutusuna başlamanız gerekir. Diğer bir deyimle şeker ilaçları kesilmez.

İlaçların Yan Etkileri Nelerdir?

İlaçların en önemli yan etkisi hipoglisemi yani kan şekerinde aşırı düşüklük yapmasıdır. Özellikle sulfonilüre tipi şilaçların bu tür yan etkisi fazladır. Metformin ile kan şekeri normalin altına inmez. İlaç kullanırken kan şekerinde düşmeler oluyorsa mutlaka hemen doktorunuza başvurunuz ve ilaç dozunu ayarlatınız. İlaç kullanırken şeker düşmelerinin bir diğer nedeni de öğünlerin atlanılması veya az yemek yenmesidir. Bu nedenle öğün atlamayınız.

Metformin kullananlarda ishal, bulantı, iştahsızlık ve gaz başlangıçta olabilir, daha sonra azalır.  Metformin kullanan kişilerde bazen B12 vitamini eksikliği gelişebileceğinden  yılda bir kez kanda B12 vitamini düzeyine bakılmalıdır.