ŞEKER HASTALIĞINDA DİYET

Hazırlayan: Diyetisyen  Canan Okutan

Şeker hastalığı pankreasın insülin adı verilen hormonu hiç salgılamaması, yetersiz veya etkisiz salgılaması sonucu oluşan bir hastalıktır. İnsülin şeker ve şekerli maddeleri yakan bir hormondur. Eksikliğinde kan şekeri dengesizlikleri oluşur.  Şekerden alamadığı enerjiyi yağlardan ve proteinden kullanmaya başlayan metabolizma bozulur. Bu unsurlara su, vitamin ve minerallerde katılarak yanarlar ve enerji oluşur. Bunlara kalori denir. Yiyeceklerimiz yandığı zaman kalori oluştururlar. Her gıdanın kendine has kalorisi vardır.

1 gram (g) Karbonhidrat  4 kalori
1 g Protein  4 kalori
1 g Yağ 9 kalori verir.

Şimdi birde besin gruplarına göre kalori ve besin öğelerini inceleyelim.

1 SÜT GRUBU:       6 g Karbonhidrat, 4 g Protein, 3.5 gr. Yağ içerir
1 ET GRUBU:          6 g Protein, 5 g Yağ içerir.
1 SEBZE GRUBU:   7 g Karbonhidrat, 2 g Protein içerir.
1 MEYVE GRUBU: 12 g Karbonhidrat içerir.
1 EKMEK GRUBU :15 g Karbonhidrat, 2 g Protein içerir.
1 YAĞ GRUBU:      5 g Yağ içerir.

(Yiyecek gruplarının içerdikleri yiyecekler ve miktarları değişim listeleri adı altında verilecektir.)

BESLENME PROGRAMI NASIL DÜZENLENMELİ?

1- Hasta ideal vücut ağırlığına gelecek şekilde kalori ayarlaması yapılmalıdır.

2- Enerjinin % 50-60’ı karbonhidratlardan gelmelidir. Diyet yetişkinler için 25 g/gün çocuklar için 15 g/gün protein içermelidir. Yağ enerjinin % 30’unu oluşturmalıdır.

3- Glisemik indeksi düşük ürünler tüketilmelidir. Beyaz ekmek standart alınarak  yapılan çalışmalarda 50 g karbonhidrat içeren besinler sınıflandırılmış ve ortalama glisemik indeksleri bulunmuştur. Glisemik indeks bir gıdanın kan şekerini yükseltme gücüdür. Glisemik indeks yüksek gıdalar  kan şekerini daha fazla yükseltir. Bu nedenle glisemik indeksi düşük gıdalar yenmelidir.

Bazı Besinlerin Glisemik İndeksleri

Beyaz ekmek         =100
Çavdar ekmeği         =89
Makarna          =64
Bulgur          =65
Spagetti         =66
Pirinç          =83
Mısır          =87
Kök sebzeler         =70-116
Haşlanmış patates =80
Havuç          =92
Kuru baklagiller =20-60
Süt ürünleri  =46-52
Yağsız süt  =46
Tam süt          =43
Yoğurt          =52
Meyvalar  =34-93
Muz   =84
Portakal  =59
Portakal suyu         =64
Armut          =40
Kiraz   =32
Şeftali          =40
Üzüm   =62
Greyfurt  =36
Elma   =53
Şekerler  =30-152
Fruktoz          =30
Glikoz          =138
Maltoz          =152
Sukroz          =89
Bal   =126
Dondurma  =52

4- Tuz alımı kısıtlanmalıdır. Ortalama 3-6 g/gün tuz alımı önerilmektedir. (bir çay kaşığı kadar).

5- Diyette alkol alımı kısıtlanmalıdır. Genel olarak alkol alımı diyette önerilmez. Alkolün glisemi üzerine etkisi olumsuzdur. Düzenli beslenmeyen ve alkol alan kişilerde ilaç veya insülin kullanımı ile birlikte hipoglisemiler oluşur. Ayrıca alkolün kalorisi de yüksektir.      (7 kal./1 g)  Vücutta yağ sentezini de artırır. Alkole talepleri olan hastalar için uygun görülebilecek olan alkol oranları düşük şarap ve bira gibi içeceklerden 1-2 bardaktır. Bu alkolün kaloriside günlük kalori içinde hesaba katılmalıdır.

6- Mineral ve vitaminlerden zengin beslenilmelidir.   

7- Öğün sayıları 6-8 öğün şeklinde ayarlanmalıdır.

8- Özel diyabetik ürünler çok yararlı değildir, kullanılmamalıdır. Diyabetik terimi o yiyeceğin serbestçe kullanılabileceğini ve yararlı hatta tedavi edici olabileceğini göstermemektedir. Tatlandırıcı içeren ürünleri mutlaka kullanmak isteyen hasta diyetisyeni ile görüşerek günlük diyetinde ayarlama yaptırmalıdır. Ayarlama yaparken enerji içermeyen tatlandırıcılarla evde yapılan yiyecek ve içecekler uygun olabilir. Tatlandırıcı ile yapılan tatlılarda dikkat edilmesi gereken konu tatlandırıcının yiyeceğe piştikten sonra ilave edilmesidir.

Tatlandırıcılar genel olarak iki gruba ayrılır.

 Enerji içeren tatlandırıcılar: Sukroz, glikoz, fruktoz, dekstroz, maltoz, mısır şurubu, bal, pekmez, sorbitol, mannitol, ksilitol, hidrojene edilmiş nişasta hidrolizatı

 Enerji içermeyen tatlandırıcılar: Sakarin, aspartam, asesülfam potasyum, siklamatdır.

9- Diyabetik diyette posa içeren yiyecekler artırılmalıdır. Posa kaynağı olarak: Her gün sebze, meyve, kepek, yulaf buğday veya kepeği ayrılmamış tahıl ürünleri, kuru baklagiller önerilir.

DİYABETİK DİYET ÖRNEKLERİ:

1200 kalorilik diyabetik diyet

SABAH

Şekersiz çay veya kahve
1 Yumurta veya 1 dilim peynir
Söğüş domates, salatalık
1 Dilim ekmek

ARA (Saat 10.30)

1 porsiyon meyve
Yarım su bardağı yoğurt

ÖĞLE

2 Köfte kadar et
1 Porsiyon sebze yemeği
Bol salata
2 Yemek kaşığı pilav veya makarna
1 Dilim ekmek

ARA (Saat 15.30)

1 Porsiyon meyve
1 Su bardağı ayran

AKŞAM

2 Köfte kadar et
1 Porsiyon sebze yemeği
Bol salata
1 Kase çorba
1 Dilim ekmek

GECE (Saat 22.30)

1 Su bardağı şekersiz süt
1 Porsiyon meyve

1400 kalorilik diyabet diyeti için 1200 kalorilik diyabet diyetine yapılacak ekler	1600 kalorilik diyabet diyeti için 1200 kalorilik diyabet diyetine yapılacak ekler	1800 kalorilik diyabet diyeti için 1200 kalorilik diyabet diyetine yapılacak ekler	2000 kalorilik diyabet diyeti için 1200 kalorilik diyabet diyetine yapılacak ekler
1 Köfte kadar et 2 Dilim ekmek           veya yerine geçenler	2 Köfte kadar et 3 Dilim ekmek 1 Tatlı kaşığı yağ      veya yerine geçenler	1 Su bardağı süt 2 Köfte kadar et 5 Dilim ekmek 1 Tatlı kaşığı yağ veya yerine geçenler	1 Su bardağı süt 4 Köfte kadar et 5 Dilim ekmek 1 Porsiyon meyve 1 Tatlı kaşığı yağ veya yerine geçenler

BESİN DEĞİŞİMİ NEDİR?

Diyet düzenlemede birbiri yerine geçebilen besinlerin neler olduğunun bilinmesi büyük kolaylık sağlar. Her grup içindeki besinler hemen hemen aynı miktar enerji, protein yağ ve karbonhidrat sağladıklarından birbirinin yerine kullanılabilir. Her grupdaki değişim listesindeki besinlerin ancak gösterilen miktarları birbirinin yerini alır. Besinler vitaminler ve mineral değeri yönümden de birbirine benzer olmalıdır.

Değişime örnek verilecek olursa bir tabak sebze  yemeği, 30 gram et ve bir ince dilim ekmek yerine 2 adet etli biber dolması yenilebilir. Bir bardak süt veya bir adet meyve yerine bir bardak  yoğurt yenebilir.

Diyabetli hasta her grup için kendisişne önerilen değişim sayısını geçmemek şartıyla listelerden seçim yapabilir.