ŞEKER HASTALIĞINDA BÖBREK

Şeker hastalarında hasar oluşan organlarından birisi böbreklerdir.  Böbrekler kandaki zararlı maddelerin süzülerek bunların idrarla atılmasını sağlar. Normal bir kişinin idrarında protein bulunmaz. Böbreklerde  hasar oluşursa  ilk önce  idrarla protein atılmaya başlar. Bu atılan protein albümin şeklindedir. İşte mikroalbüminüri dediğimiz dönemde  24 saatlik idrarda 30-300 mg/gün arası albümin atılımı olur. Mikroalbüminüri varsa böbrekte hasar başlamış demektir.

Böbrek hasarına Latince nefropati adı verilir.  Nefropati, yani böbrek hasarı kan şekeri yüksek olanlarda, tansiyonu olan ve tedavi etmeyenlerde,  kolesterolü yüksek olanlarda ve göz hasarı olanlarda daha fazla görülür. Aşırı protein almak, genetik eğilim, insülin direnci ve  böbrekteki yapısal bozukluklar da böbrek hasarını artırır.

Toplumda böbrek yetmezliği gelişen ve dializ olan hastaların  yaklaşık % 35-40’ında şeker hastalığı vardır.

Mikroalbüminüri daha sonra aşikar protein atılımına ve en sonunda da böbrek yetmezliğine kadar ilerleyebilir. Böbreklerin hasar  ilerlediğinde ve böbrek artık iyi çalışmaz duruma gelince  kanda kreatinin ve üre yükselmeye başlar. Bu nedenle şeker hastaları kontrollerde idrarda mikroalbümin, kanda üre ve kreatinin ölçümleri yaptırarak böbreklerin durumunu anlayabilirler.  Kreatin düzeyi 1.5 mg/dl’nin üzerine çıkarsa böbrekler artık sağlıklı çalışmıyor demektir. Bu durumda bir nefroloji uzmanına başvurmak gerekir. Böbrek hasarı olan hastalarda kansızlık varsa (anemi) mutlaka tedavi edilmelidir. Kansızlık böbrek fonksiyonlarının daha çabuk bozulmasına neden olur.

Nefropati yani böbrek hasarı  tip 1 şeker hastalarında 20 yıl içinde % 50 oranında gelişir. Tip 2 diyabet hastalarında daha az oranda , % 15-20 oranında görülür. Tip 2 Diyabetli hastaların %28.2’sinde mikroalbüminüri, %7.6 sında asikar protein atılımı vardır. Yılda en az 2 kez mikroalbüminüri tetkiki  yaptırmakta fayda vardır.

İdrarda albümin denen proteinin atılması yani mikroalbüninüri  böbrek hastalığının başladığını gösterir. Mikroalbüminüri, idrarda 1 günde 30-300mg protein atılmasıdır. Eğer tedavi edilmezse bu hastaların %20-40’ında böbrek yetmezliği ilerdeki yıllarda gelişebilir. Albümin atılımı arttıkça (günde 300 mg’dan daha fazla)  böbrek fonksiyonları daha da bozulur ve  tansiyon yüksekliği başlar.  Bu amaçla kreatin klerensi yapılarak böbreğin fonksiyonu araştırılır. Kreatin klerensi 60 ml/dk nın altına inerse bir nefroloji uzmanının takibine girmek gerekir.  Protein atılımı arttıkça böbrek fonksiyonları daha fazla bozulmaya başlar.

Mikroalbüniüri normal idrar tahlili ile anlaşılamaz. Bu nedenle ayrı olarak özel tetkik olarak yapılır. Mikroalbümin tayini spot idrarla yapılabildiği gibi 24 saatlik idrar biriktirilerek de yapılabilir. Mikroalbüminüri testi pozitif ise tekrar yapmalıdır.  Stres, idrar yolu enfeksiyonu, ateş, egzersiz, tansiyon yüksekliği ve kalp yetmezliği idrarla protein atılımını artırdığından bu durumlar düzeldikten sonra tekrar  tetkik yapılmalıdır.

Mikroalbüminüri varsa diyetle alınan protein  vücut ağırlığının her Kg’na 0.8-1.0 gram olacak şekilde azaltılır. Hayvansal protein yerine bitkisel kaynaklı protein yenmelidir. Protein atılımı idrarda  fazla ise gıda ile alınan protein miktarı 0.6-0.8 gram /kg şeklinde olmalıdır.  Bu arada  büyük tansiyonun 120- 130 mmHg, küçük tansiyonun 80 mmHg olması gerekir. Bu nedenle tansiyon bu seviyelere gelinceye kadar ilaç değişiklikleri yapılabilir ve doktor kontrolüne gitmek gerekir.

Albümin atılımı olanlarda kalp hastalığı riski de fazladır. Bu nedenle idrarla protein atılımının önlenmesi yönündeki girişimler hem böbreği hem de kalbi korur.

Önlemler:

Kan şekeri kontrol edilmelidir. Kan şekerinin iyi kontrolü böbrek hasarını önler.

Kan basıncı kontrol edilmelidir . Tansiyon böbrek fonksiyonlarını bozar.

ACE inhibitörleri ( kimyasal adları: kaptopril veya enalapril  gibi) veya Anjiotensin II antagonist ilaçlar (Losartan gibi)  mikroalbüminüri tedavisinde faydalıdır.  Bu ilaçlarla mikrolabüminüri 4-8 hafta sonra negatif hale gelebilir. Ancak ilaca devam edilmelidir. Bunlarda ilaç kesilmeden devam edilir. Eğer mikroalbüminüri pozitifliği devam ediyorsa ilaç dozunuzu doktorunuz artırabilir. Bu kişiler 6 ayda bir idrarda mikroalbümin tayini yaptırmalıdır. Bu arada üre, kreatin ve kreatin klerensi tayini yapılması da uygun olur.

Şeker hastalarında  bazı ilaçların böbrek hasarı yapabildiği bilinmeli ve doktor önerisi olmadan rastgele ilaç almamalıdır. Özellikle röntgen çekilirken  damardan yapılan ilaçlar bazı  şeker hastalarında  böbrekte hasar yapabileceğinden bu tetkikler öncesi bol su içmek çok büyük önem taşır.   Böbrekte önceden hasar var ise görüntüleme tetkikleri öncesi  ve tetkik günü asetilsistein 600 mg/gün alınması böbreği koruyabilir.

Kreatinin düzeyiniz 1.5 mg/dl’den fazla ise   ilaçlı röntgen filmi öncesi doktorunuz serum verebilir.

Şeker hastaları romatizma ilaçları kullanırken de dikkatli olmalıdır.  Özellikle böbrek hasarı olanlarda bu ilaçlar yan etkiler yapabilir.

Antibiyotk kullanırken özellikle aminoglikazid türü antibiyotiklerin çok dikkatli kullanılmaları gerekir. Gentamisin, tobramisin , amikasin gibi aminoglikazid ilaçlar kullanırken mutlaka  diabet doktorunuzun önerisini alınız.

İdrar Yolu İltihapları

İdrar yolu enfeksiyonları şeker hastalarında daha fazla görülür. İdrarla şeker atıldığı için mikroplar daha kolay üreme imkanı bulurlar. Ayrıca mesanenin iyi çalışmaması da enfeksiyon gelişmesine katkıda bulunan bir etkendir. Kontrollerde bu yüzden tam idrar tahlili yapılmalı eğer idrarda lökosit çıkarsa idrar kültürü ve antibiyogram testi yaptırılmalıdır. Bazı şeker hastalarında tedaviye dirençli enfeksiyonlar da bulunabilir. İdrar yolu enfekısiyonlarını önlemek için cranberry kapsül de kullanılabilir.