ŞİŞMANLIK VE ŞEKER HASTALIĞI

Aşırı kilolu kişilerde Tip2 diabetes mellitus dediğimiz erişkin tipi şeker hastalığı oluşma riski normal kilolu kişilere göre  4 kat daha fazladır. Tip 2 diabetli hastaların %60-90’ı  şişmandır. Orta derecede şişman kişilerde normal kilolu kişilere göre  şeker hastalığı görülme riski 30-40 kat daha fazladır. 

Şişman kişilerde şeker hastalığı gelişimine  neden olan 3 esas neden şunlardır:

1) kandaki insülin hormonunun yüksekliği ve etki gösterememesi,
2) kanda yağların  fazla olması
3) yağ hücrelerinden  şeker hastalığı yapan bazı hormonların fazla salgılanması

İnsülinin Etki Edememesi (İnsülin Direnci):

Pankreas bezinden  salgılanan ve kandaki şekerin hücrelere girmesini sağlayan insülin hormonu, şişman kişilerin kanında yüksek düzeyde bulunduğu halde kan şekerini hücrelere sokamaz.  Bu duruma insülin direnci denir.  İnsülin direnci’ni kan damarıyla hücre arasında bulunan bir duvar olarak düşünebilirsiniz.  Bu duvar (insülin direnci) kandaki glukozun kas ve yağ hücresine girmesini önler. Duvar yükseldikçe (insülin direnci arttıkça) kan şekerinin hücreye girmesi için daha fazla insülin salgılanması gerekir. Pankreasdan salgılanan insülin hormonu salgısı, belirli bir süre sonra  pankreas bezinin çok çalışmaktan dolayı yorulması nedeniyle azalır ve şeker hastalığı ortaya çıkar.
 
Kanda Yağların Yüksek Olması ve Yağ Zehirlenmesi:

Şişman kişilerde kandaki yağ asitlerinin artması ve yağın  kas, karaciğer ve yağ hücrelerinde birikmesi de şeker hastalığının gelişimine neden olur. Yağ dokusunda  yağ biriktikçe şişmanlık gelişir.  Şişmanlardaki yağ hücresi belirli bir süre sonra artık yağ depolayamaz hale gelince,  depolanamayan yağ   karaciğer, kas ve pankreas gibi organlarda depolanmaya veya birikmeye başlar. Bu arada kanda yağlar veya yağ asitleri yükselir. Yağın biriktiği kas, karaciğer ve pankreas organları, artık insülin hormonuna  cevap veremez hale gelirler. Yağ hücresi dışındaki dokularda yağ birikmesi nedeniyle insülin hormonunun etki gösteremediği bu duruma YAĞ ZEHİRLENMESİ   denir. Bu olay, şişmanlarda Tip 2 diabetes mellitus gelişmesine neden olur.

Yağ Hücrelerinden  Aşırı Salgılanan Bazı Hormonlar:

Şişmanlıkta şeker hastalığına neden olan bir  diğer neden yağ hücresinden aşırı miktarda salgılanan  ve insülinin etki etmesini önleyen leptin, IL-6, TNF-alfa, ve rezistin  gibi hormonlardır.

Şişman kişilerde  kan şekerini yükselten 4 neden vardır. Bunlar:

1-Pankreasdan insülin salgısının azalması
2-Karaciğerden glukoz (şeker) üretiminin artması
3-Kan dolaşımında yağların artması
4-Kan şekerinin kas ve yağ dokusu tarafından hücre içine alınamamasıdır

Şişmanlığın Şeker Hastalığı Yapma  Şiddeti Başlıca 4 Faktöre  Bağlıdır

1-Şişmanlığın derecesi: Şişmanlık derecesi arttıkça şeker hastalığına yakalanma riski  artar.
2-Şişmanlığın süresi: Şişmanlık süresi uzadıkça şeker hastası olma olasılığı artar.
3-Vücut ağırlığının hızla artması: Birden hızla kilo alma şeker hastalığının ortaya  çıkmasını kolaylaştırır.
4-Yağların vücutta biriktiği yer: Yağların mide ve iç organların etrafında toplandığı erkek tipi şişmanlık, şeker hastalığı yönünden daha büyük risk taşır ve bu tip şişmanlar şeker hastalığına daha kolay yakalanırlar. Yağ kalçalarda birikirse şeker hastalığı riski  daha azdır.

Şişman Kişiler Şeker Hastalığından Nasıl Korunur?

Şişman kişiler şeker hastalığı gelişimini önlemek için şu önlemleri almalıdırlar:

1-İdeal kiloya kadar zayıflamak.
2-Sağlıklı beslenmek: Lifli sebze ve meyveyi fazla, unlu ve şekerli gıdaları az tüketmek, doymuş yağ yerine doymamış yağ (sıvı yağ) yemek,
3-Egzersiz yapmak: Her gün en az 30 dakika yürüyüş yapmak

Vücuttaki yağın dağılımına göre şişmanlık erkek tipi ve kadın tipi olarak ikiye ayrılır:

Erkek Tipi-Elma Tipi Şişmanlık: 

Bu tip şişmanlığa,  karın tipi, erkek tipi (android), kayış veya kemer üstü ya da elma tipi şişmanlık isimleri de verilir. Bu tip şişmanlıkta karında, göbekte,  iç organların etrafında fazla miktarda yağ vardır. Şeker hastalığı, tansiyon,  kan yağlarında yükseklik, karaciğer yağlanması, koroner arter ve beyin damar hastalıkları (inme-felç) bu şişmanlık tipinde sık görülür. Bu nedenle göbekte yağ toplanması ile karakterize edilen bu şişmanlık türü sağlık açısından çok zararlıdır.

Kadın Tipi-Armut Tipi Şişmanlık:

Bu tür şişmanlığa, cilt altı, kadın tipi (jineoid), kemer altı, armut tipi şişmanlık da denir. Bu tip şişmanlıkta yağlar cilt altında ve kalçada birikmiştir. Kadınlarda yağların basende veya kalçada birikmesi bu tür şişmanlılığı oluşturur. Bu tip şişmanlarda kalp ve damar hastalığı veya şeker hastalığı daha az görülür. 

Bel Çevrenizi Ölçünüz:

Şişman bir kişide kalp hastalığına yakalanma riski, bel çevresi ve  vücut kitle indeksi (VKİ)’e göre yapılır. Vücut kitle indeksi  ağırlığın (Kg olarak) boyun (metre cinsinden)  karesine bölünmesi ilke bulunur. Bel çevresi genişledikçe kalp hastalığına yakalanma riski artar. Bel çevresi erkekte 102 cm’den kadında 88 cm’den fazla ise, kalp hastalığına yakalanma  riski yüksek demektir. Bel çevresi ne olursa olsun VKİ >35  kg/m2 ise  yine kalp hastalığı riski yüksektir. 

Tablo 2 Aşırı kilolu ve şişman kişilerde VKİ ve bel çevresine göre kalp hastalığına yakalanma riski: 

			Bel Çevresi
	VKİ	Şişmanlık	Erkek<102cm Kadın<88cm	>102cm >88cm
	(kg/m2)	Sınıfı
Kilo azlığı	<18.5
Normal	18.5-24.9
Aşırı kilo	25.0-29.9		Artmış	Yüksek
Şişmanlık	30.0-34.9	I	Yüksek	Çok Yüksek
	35.0-39.9	II	Çok Yüksek	Çok Yüksek
Morbid şişmanlık	>40	III	Aşırı Yüksek	AşırıYüksek

Hangi Şişman Hastalar Kalp ve Damar Hastalığına Daha Kolay Yakalanır?

Şişman bir kişide aşağıda gösterilmiş olan özelliklerden 3 veya daha fazlası  varsa onun kalp ve damar hastalığına yakalanma olasılığı çok yüksektir:

• Sigara içme
• Hipertansiyon (Büyük tansiyonun 14, küçük tansiyonun 9’dan fazla olması)
• LDL kolesterolün (kötü kolesterol) kanda  160 mg/dl’den yüksek olması
• HDL  kolesterolün (iyi kolesterol) 35 mg/dl’den daha az  olması
• Açlık kan şekerinin 100-125 mg/dl arasında olması
• Ailede erken yaşta  koroner arter hastalığı veya ani ölüm olması (babanın 55 yaştan önce , annenin 65 yaştan önce kalp krizi geçirmiş olması)
• Yaşın erkeklerde 45, kadınlarda 55 den fazla  olması
• Yaşamının hareketsiz olması
• Kanda  trigliserit isimli yağın 200 mg/dl’den daha fazla olması

Şişman İseniz Hangi Laboratuar Tetkiklerini Yaptırmalısınız?

Aşağıdaki testlerin şişman kişilerde yapılmasında fayda vardır: :

• TSH, serbest T4  isimli tiroid bezi testleri
• Açlık kan şekeri ve tokluk (2. saat) kan şekeri veya şeker yükleme testi (OGTT)
• Kan yağları  ölçümü: Total kolesterol, trigliserid, LDL, HDL kolesterol gibi kan yağları ölçülür
• SGOT, SGPT, GGT, alkalen fosfataz  gibi karaciğer testleri (karaciğer yağlanması teşhisi için)
• Kanda ürik asit ölçümü
• Kortizol ve ACTH hormonu. Cushing sendromu dediğimiz böbreküstü bezinin fazla çalışması hastalığı şüphesi varsa 24 saatlik idrarda serbest kortizol veya  kanda kortizol ve ACTH hormonlarına bakılır.
• Tam kan sayımı
• EKG (kalp elektrosu)
• Kanda insülin hormonu ölçümü
• Aşırı şişmanlık varsa kanda leptin hormonu ölçümü
• Tam idrar  tetkiki
• Polikistik over sendromu düşünülen bir şişman kadın hastada : FSH, LH, testosteron hormonları ölçülür
• Tüm Batın Ultrasonu yapılarak karaciğer yağlanması araştırılır
• Gaitada gizli kan bakılarak bağırsak kanseri araştırılır
• Erkeklerde PSA  bakılır (prostat hastalığını teşhis etmek için)