GEBELİKTE ŞEKER YÜKSELMESİ

İlk defa gebelik sırasında ortaya çıkan veya ilk defa gebelikte fark edilen şeker hastalığına “Gebelik Diyabeti” denir. Buna Latince Gestasyonel Diyabet denmektedir. Gebeliklerin yaklaşık %3’ünde görülür. Bu kadınlarda gebe kalmadan önce şeker hastalığı yoktur. Bu kadınlarda insülin yüksek olmasına rağmen etkisini gösteremez. Göbek kordonu (plasenta) tarafından yapılan hormonlar insülinin etkisini önler ve kan şekeri yükselir. Bu etki genellikle gebeliğin 20-24üncü haftalarında artar. Ancak şişman olan kadınlarda gebeliğin ilk ayında da yüksek kan şekeri olabilir. Plasenta (göbek kordonu) büyüdükçe salgıladığı hormonlar artar ve insülin etkisi kaybolarak kan şekerinde yükselme başlar. Doğumla birlikte plasenta (göbek kordonu) atıldığından bu hormonlar kaybolur ve şeker hastalığı da kaybolur.

Gebelikle şeker hastalığına yakalanma riski olan kadınlar şunlardır:

1.Ailesinde şeker hastalığı olanlar.
2.Şişman veya kilolu kadınlar
3.Önceki doğumda iri bebek (>4 Kg) doğuranlar
4.Düşük yapanlarda
5.Gebe kaldığında yaşı 25’den büyük olanlar
6.Önceki gebeliğinde şekeri yükselenler
7.İdrarda şeker çıkanlar
8.Kanında çinko, selenyum, antioksidan vitamin düşüklüğü olan kadınlar

Yukarıda sayılan özellikler varsa gebeliğin ilk ayında şeker yükleme testi yapılmalıdır. Bu testte şeker hastalığı çıkmaz ise gebeliğin 20-24üncü haftasında tekrar şeker yükleme testi yapılmalıdır.

100 gram glukozla yapılan şeker yükleme testinde;

Açlık kan şekeri 95mg/dl
1.saat kan şekeri 180mg/dl
2.saat kan şekeri 155mg/dl
3.saat kan şekeri 140mg/dl

İki veya fazla değer (ölçüm) bu rakamlardan fazla ise gebelik şeker hastalığı vardır.

Tarama Testi:

Gebelik diyabeti kadında hiçbir belirti yapmadığından bütün gebeler mutlaka taranmalıdır. 50 gram şekerle yapılan tarama testi gebeliğin 24-28.haftasında yapılar. Günün herhangi bir saatinde 50 gram glukoz içilir ve bir saat sonra kan şekerine bakılır. 140mg/dl ve fazla ise şeker hastalığı riski vardır ve bu kişilerde 100 gr lık şeker yükleme testi yapılır. 140mg/dl nin altında çıkarsa şeker yok demektir.

Gebe bir kadında açlık kan şekeri 126 mg/dl’den fazla veya rastgele ölçülen kan şekeri 200 mg/dl’den fazla ise muhtemelen gebelik öncesi de şeker hastalığı vardır denebilir.

Gebelikte şeker hastalığı çıkan kadınlarda kan şekeri genellikle 24.haftada çıktığından çocuklarda anormallik olmaz. Çocuklarda anormallik ancak ilk 3 ayda kan şekeri yüksek ise olabilir. Ancak gebelik öncesi şeker hastalığı varsa bu kadınlarda kan şekeri kontrolü büyük önem taşır.

Gebelikte oluşan şeker hastalığının riski çocuğun iri doğmasıdır. Anneden gelen kan şekeri fazla olunca bebeğin pankreası fazla insülin yapar ve bu da yağ oluşumunu artırarak babeğin iri olmasına neden olur.

Eğer bebek iriyse sezeryan yapmak gerekebilir. Bebekte doğumdan sonra kan şeker düşüklüğü olabilir. O nedenle bebeğin kan şekerini ölçmek gerekir. Ayrıca bu bebeklerde kan kalsiyum ve magnezyum seviyesi düşük olabileceğinden kontrolü gerekir. Bu nedenle kan şekerinin iyi kontrol edilmesi gerekir. Kan şekeri 60-120mg/l arasında tutulmalı ve evinizde kan şeker ölçümlerini sık sık yapmalısınız.

Açlık, tokluk 1.saat ve tokluk 2.saat kan şekerleri ölçülmeli, ayrıca akşam yemek öncesi ve gece 22.30 da kan şekeri ölçülmelidir. Açlık kan şekeri < 95 mg/dl, tokluk 1. saat kan şekeri < 140 mg/dl, tokluk 2. saat kan şekeri < 120 mg/dl olmalıdır.

Ayrıca zaman zaman idrarda keton ölçümü yapılmalıdır. Keton idrarda varsa beslenmeniz iyi değil demektir.

Açlık kan şekeri diyete rağmen 105mg/dl yi geçerse ve tokluk 2.saat 120 mg/dl yi geçerse insülin tedavisine geçmek gerekir.

Gebelik diyabetinde takip iki yönlü olur. Birincisi annenin kan şekerinin ayarlanması, ikincisi kadın doğum uzmanı tarafından bebeğin gelişiminin incelenmesidir. Bu nedenle açlık kan şekeri 105 mg/dl’yi geçince insülin tedavisine geçmekte fayda vardır.

Gebelik süresince yapılacak diğer testler:

1.Ultrason ile bebeği takip etmek
2.Bebek kalp atımı takip edilir.
3.Amniosentez: Down sendromu için yapılır. Yaşı 35 den büyük kadınlarda yapılmalıdır.

Bebeğinizde şeker hastalığı gelişmez. Ancak sizde ilerde şeker hastalığı gelişme riski yüksektir. İlk 10-15 yıl içinde bu risk fazladır. Bu nedenle 6 ayda bir açlık ve tokluk kan şekerine baktırınız.

Gebelik süresince 12 kg almanız uygundur.

Egzersiz gebe diyabetlide büyük önem taşır. Gebe kadınların haftanın 4-5 günü yürüyüş yapmaları gerekir. Yürüyüş dışında aerobik egzersizler de her gün 45 dakika yapılmalıdır. Egzersiz kan şekerini düşürür.

Beslenmede sebze, tam tahıllar, kuru baklagiller, posalı gıdalar tercih edilmelidir. Zeytinyağı yenmeli, tam buğday ekmeği , yağsız yoğurt ve yağsız süt tüketilmelidir. Margarin yenmemelidir. Gebelikte karbonhidrat alımı sınırlanmalı ve karbonhidratlar total kalorinin % 40’ından az olmalıdır. Bunu diyetisyeniniz ayarlayacaktır.

Tansiyon ölçümü ve takibi de önem taşır. Büyük tansiyon 14’ü , küçük tansiyon 9’u geçerse doktorunuza başvurunuz.

Gebelikte kan şekeri kontrolü neden önemlidir?

1-HbA1c gebeliğin ilk aylarında 8’in üzerinde ise düşük riski 3 kat artar
2-Diyabetik kadınların çocuklarında sakatlık oranı %8-13 iken şeker hastası olmayan kadınlarda %2-4 dür. HbA1c yüksek ise sakat çocuk oranı o oranda artar
3-Kan şekeri >250mg/dl ise erken doğum riski artar.
4-Gebeliğin ikinci yarısında yüksek kan şekerleri iri bebek, bebekte zor solunum, bebekte şeker düşüklüğü, sarılık, polisitemi, kalsiyum düşüklüğü ve kalp problemlerine neden olur.

Gebe diyabetlide kan şekeri ne olmalı?

Açlık kan şekeri: 60-90mg/dl
Tokluk 1saat:<120 mg/dl
Tokluk 2.saat: <120mg/dl

İnsülin Başlanması:

İnsülin başlanan gebeler evde kan şeker ölçümü yaparak takip yapmak zorundadır. İnsülin günde 2 kez yapılabildiği gibi 4 kez de yapılabilir. Açlık ve tokluk kan şekerleri yukarıda verilen hedefler gibi olmalıdır. Eğer kan şekeri yüksek ise endokrinoloji uzmanına başvurunuz. İnsülin olarak kısa ve orta etkili insülinler kullanılabilir. Uzun etkili insülinler ile ilgili yeteri kadar çalışma yoktur. Gebelikte ilaç (hap) şeklindeki diyabet ilaçları kullanılmamalıdır.

Doğum:

Doğum genellikle 38. haftada yapılır. Doğum esnasında kan şekeri yüksek ise serum ile insülin verilebilir. Sezaryene çocuğun durumuna göre karar verilir.

Doğum Sonrası:

Annenin beslenmesi gebelikte olduğu gibi devam eder. Kan şekeri kendiliğinden düzelir ve insülin kesilebilir. Doğum olduğu gün ve ertesi günler kan şekeri ölçümü yapılmalıdır. Eğer doğum sonrası şeker normal ise doğumdan 1-2 ay sonra yine kan şekeri ölçümü yapılmalıdır. Gebeliğinde şekeri yükselen tüm kadınlarda daha sonraki yıllarda şeker hastalığı gelişme riski yüksektir. Bu nedenle bu kadınların düzenli egzersiz yapması ve kilo vermesi yanında sağlıklı beslenmeleri gerekir. Ayrıca 6 ayda bir açlık ve tokluk kan şekeri ölçmekte fayda vardır. Daha sonra tekrar hamile kalacaklarsa şeker hastalığı gelişme riski fazla olduğundan önceden endokrinoloji doktoruna başvurmaları gerekir.

Önceden Şeker Hastası Olan Bir Kadının Gebe Kalması

Şeker hastası gebe bir kadın iyi tedavi olmaz ise bebeğinde ölüm, erken doğum, iri bebek doğurma, doğum sonrası bebekte kan şekerinde düşme, kalsiyum düşüklüğü, kan bilirubin düzeyinde (sarılık maddesi) artma, solunum sıkıntısı olabilir. Annede ise böbrek ve göz komplikasyonlarında şiddetlenme olabilir. Bu nedenle şeker hastası bir kadın gebe kalmadan önce ve gebe kalınca şeker hastalığının kontrolü için yakın takip altında olmalıdır.

Şeker hastası bir kadında gebe kalmadan önce kan şekeri ve HbA1c değerleri (< %6.1) normal sınırlar içinde olmalıdır. Bu değerler normal ise gebe kalması çocuğu ve kendisi için daha uygundur. Gebe kalmadan önce göz muayenesi, tansiyonda yükseklik olup olmadığı, kalp durumu, böbrek fonksiyonları değerlendirilir ve ayrıca HbA1c ve TSH hormon ölçümleri yapılır.

Kan şekeri kontrolü sağlanıncaya kadar gebe kalmamak gerekir. Gebelik planlayan bir şeker hastası kadında hap şeklindeki ilaçlar bırakılarak insüline geçilir. Ayrıca kullanılan kolesterol düşürücü ilaçlar, ACE inhibitörü tansiyon ilaçları kesilir. Folik asit vitaminine başlanır. Açlık kan şekeri 90, tokluk <120 mg/dl olması gebelik için en ideal seviyelerdir.

Tansiyon ilacı olarak ACE inhibitörü ilaç alıyorsa bu ilaç kesilir.

Şeker hastası bir kadında gebe kalmadan önce ilaçlar kesilip insüline geçmek uygundur.

Yine gebe kaldığını anlayan şeker hastası bir kadın insüline geçmek için hemen doktoruna başvurmalıdır. Şeker hastası olan bir gebede kan şeker düzeyleri şöyle olmalıdır:

Açlık kan şekeri 60 ile 90 mg/dl arasında olmalı

Tokluk kan şekeri 120 mg/dl’nin altında olmalıdır.

Önceden Şeker Hastası olan kadın gebe kalırsa:

İnsülin ihtiyacı artar, gebelik insüline direnç oluşturduğu için daha fazla insülin gerekir. Günde 2-4 defa insülin yapılır. Gebelikte tablet şeklindeki diyabet ilaçları kullanılmaz. Günde 3 ana 3 ara öğün beslenme uygulanır.

Kan Şekeri Takibi:

Günde 4-7 kez kan şeker ölçümü yapılabilir. Her öğün öncesi, sonrası ve gece yatarken ölçülebilir. Öğün (yemek )öncesi kan şekeri 60-90 mg/dl , yemek sonrası < 120 mg/dl olmalıdır.

34’üncü haftaya kadar 2 haftada bir daha sonra haftada bir kontrol gerekebilir.

Ayda bir HbA1c ölçülmeldir.

Kadın doğum uzmanı 20nci haftada ultrason yaparak bebeğin gelişimine bakar ve sonra ultrason ile takip eder.

Gözde retinopati yönünden takip yapılır.

Üç ayda bir idrarda protein incelemesi yapılır.

Kalori dağılımı:

%10 kahvaltı
%30 öğlen
%30 akşam
%15 saat 10.30
%15 gece 22.00’da

Egzersiz:

Üst vücut egzersizleri, yürüyüş veya yüzme yapılabilir. Egzersiz öncesi ve sonrası kan şekerinizi ölçünüz. Egzersiz sonrası kan şekeri düşebileceğinden dikkat etmek gerekir. Egzersiz sırasında yanınızda kan şeker ölçüm cihazı, şeker bulundurunuz.

Ultrason: 18-20.haftada yapılır. Organ gelişimine bakılır

Alfa-fötoprotein: Bebekte anormallik olup olmadığına bakılır. Gebeliğin 15.haftasında bakılır.

Doğum Sonrası:

Emziren şeker hastası kadınlar insülin kullanmaya devam etmelidir. İlaç almalıdır. Emzirmeye önem vermeli ve devam etmelidir.

İri bebek:

4 kg üzerinde bebeklerdir. Annedeki ve bebekteki yüksek insülin seviyeleri iri bebeğe neden olur. Diyabetik annelerin %15-45 inde iri bebek doğumu olur. İri bebek doğuran kadınlar genellikle daha kısa, şişman ve geniş omuzlu kadınlardır.